Twaalf hoger opgeleiden zitten in een vergadering. Erik brengt tijdens een discussie een heel redelijk voorstel naar voren. Even blijft het stil en dan reageert een collega met: “Dat riekt naar spruitjes!” De aanwezigen, inclusief Erik zelf, weten niet hoe snel ze zich van deze spruitjeslucht moeten distantiëren. Het hele voorstel komt niet eens meer ter sprake en Erik is kaltgestellt.

Dit is nu zo’n typische en helaas vaak effectieve discussietruc: iemand gaat niet in op de zaak zelf, maar associeert het met iets negatiefs. In dit geval wil niemand besmet raken met de oubolligheid die spruitjeslucht oproept. Deze associatie–drogreden wordt al dan niet bewust ingezet en komt voor in alle geledingen van de maatschappij en op alle niveaus. Het is een klassieke vorm van een rookgordijn opwerpen. Een dikwijls succesvolle afleiding van de aandacht. Een veelgebruikte variatie hierop is zo mogelijk nòg vervelender. In dat geval wordt schaamteloos de persoon die iets naar voren brengt in discrediet gebracht. Bijvoorbeeld: “Dat is nou typisch zo’n computer-nerd-voorstel”. Voor *computer-nerd* kun je elke term invullen, zolang die maar door de aanwezigen als ongewenst wordt ervaren. Dit noemen we een persoonlijke aanval of, keurig volgens het klassieke boekje, een drogreden ad hominem (letterlijk: ‘op de man’). Ook hier wordt geen seconde op de inhoud zèlf ingegaan.

In de praktijk zijn vervolgens twee zaken van belang. Ten eerste: hoe herken je snel dit soort trucs, zodat je je niet laat verrassen? En ten tweede: hoe kun je het beste reageren om je niet uit het veld te laten slaan? Het eerste is een kwestie van je goed verdiepen in de gebruikelijke trucs. Vele worden zo vaak gebruikt dat ze zelfs een eigen naam hebben gekregen, bijvoorbeeld de stroman, het hellend vlak en het vals dilemma. Het herkennen vergt wel enige oefening. Dat geldt ook voor het adequaat reageren op discussietrucs. Er zal best een enkele aanwezige onder de indruk zijn als je met Latijnse namen gaat strooien (“Dat is een ad hominem hoor!”) maar doorgaans heeft deze Willie-Wortel-reactie niet het gewenste effect. Overtuigen is namelijk grotendeels een sociaal proces. Iemand -al dan niet terecht- publiekelijk beschuldigen van een ‘faux pas’ heeft meestal het gevolg dat de messen alleen nog maar scherper geslepen worden. Meer succes heeft het doorgaans als je in eerste instantie een beetje ‘meeveert’, de klap als het ware een beetje opvangt. Dit om eerdergenoemde escalatie èn ook gezichtsverlies aan beide kanten te voorkomen. Met meeveren bedoel ik niet je mening in de uitverkoop doen en de ander gelijk geven. Met meeveren bedoel ik dat je aansluiting moet zien te houden met je publiek. Dat publiek heb je tenslotte nodig om akkoord te gaan met jouw voorstel! Erik had bijvoorbeeld kunnen zeggen: “Tsja, ik kreeg vroeger ook met geen mogelijkheid spruitjes naar binnen, tot ik laatst spruitjes Gangnam Style at bij Herman den Blijker. Lekker dat dat was! Maar nu even serieus: heb je ook inhoudelijke argumenten tegen mijn voorstel?”

Blijven die argumenten uit, dan is dat natuurlijk mooi. Komen ze wel, dan is dat óók goed, want het gaat dan in ieder geval weer over jouw voorstel! Zet jezelf niet uitgebreid in de verdedigende hoek, want ook dan slaagt de discussietruc. Je gaat immers mee in de afleidingsmanoeuvre en jouw voorstel komt niet meer aan bod.
Tegelijkertijd moet je dus proberen de relatie niet op scherp zetten. Hoe harder jij inhakt op je ‘tegenstander’, hoe harder die terugslaat, of, nog vervelender, hoe meer kans dat de rest van de groep het voor die persoon op gaat nemen. Hou het dus luchtig. Kun je een goeie grap maken, dan is dat helemaal mooi, maar ja, dat moet je ter plekke maar net uit je mouw kunnen schudden. Maar je kunt wèl oefenen op het principe niet-zelf-in-de-negatieve-emotie-schieten en de-aandacht-van-je-publiek-op-een-positieve-manier-vasthouden. En hierna dus nooit vergeten om de discussie weer terug te buigen naar wat werkelijk ter discussie stond, namelijk jouw goede voorstel. Dat is het noodzakelijke sluitstuk van je tweetrapsraket. Als je er eens goed op gaat oefenen, zul je merken dat bruikbare reacties steeds sneller opborrelen. En zie hier het basisrecept voor reageren op ook vele andere drogredenen: meeveren en terugbuigen naar waar het werkelijk om ging: jouw standpunt. En dan kan Erik thuis bij het avondeten in ieder geval zonder bittere nasmaak zijn spruitjes oppeuzelen 😉

Oh, en voor nieuwsgierigen hierbij de spruitjes Gangnam Style van Herman. Meer drogredenen leren herkennen en oefenen op adequaat reageren? Je kunt je interesse kenbaar maken voor de workshop Drogredenen: hoe je deze verbale landmijnen opspoort en onklaar maakt.

Yolanda Mante